Foto Dutch Heritage Photography

TALMAKOOI

naam:  Talmakooi
Eerste vermelding: 1717
Ligging: Engwierum
Aantal vangpijpen: 6
Recht van afpaling/aantal meters: Ja / 1200 meter
Grootte: 1.16.90 ha
Kooitype: Fries
Landschap: Zeekleilandschap
Eigenaar: Familie Talsma
Kooiker(s):
Huidige functie: vangkooi

 

Naamgeving

De Talmakooi is vernoemd naar Sjoerd Talma, die de kooi in 1744 in bezit kreeg. Sjoerd Talma is nooit kooiker geweest op de kooi, maar hij verhuurde de kooi. Zelf was hij een koopman en destillateur in Harlingen. De kooi is tot 1972 in bezit van de familie Talma geweest.

Stormvloed

Hoewel de eerste vermelding van de huidige eendenkooi uit 1717 stamt, begint het verhaal van de eendenkooi op de deze plek al eerder, in 1716. Dit was namelijk het jaar dat Jacob Bodes hier grond huurde en begon met de aanleg van een eendenkooi. Hij kwam uit een familie van kooikers en had voordat hij hier neerstreek al de nodige ervaring opgedaan. Naast een eendenkooi liet hij er ook een huisje neerzeten. Maar het zat Jacob niet mee. In 1717 vond een catastrofale stormvloed plaats die in de gehele waddenregio veel verwoestte en honderden levens eiste. De familie Bodes bleef in leven, maar het pas gebouwde huisje spoelde weg en van de kooi was weinig over. Jacob liet zich door deze rampspoed niet uit het veld slaan. Hij liet opnieuw een huis bouwen en begon met het herstellen en verbeteren van de kooi. De kolk werd vergroot. Bij de werkzaamheden werden de bomen die niet in de weg staan gespaard.  In 1725 was de aanleg van de kooi gereed.

Zes pijpen

De kooi kent zes vangpijpen en heeft aardenwallen rond de vangpijpen. Vooral dit laatste maakt de Talmakooi bijzonder. Ook opmerkelijk waren de vangsten in de eerste jaren, volgens overlevering; wel 15.000 war in het eerste jaar. Een zeldzaam hoog aantal! Zeekooien vingen in die tijd ongeveer 6000 war per jaar. Helaas hield het geluk van Jacob niet aan en ving de kooi in de daar op volgende jaren als vergelijkbare kooien. Er waren betere jaren en er waren mindere jaren. Uiteindelijk moest Jacob, die veel geld had geleend voor de aankoop van landerijen en diep in de schulden zat, de kooi in 1734 verkopen. Folkert Formers kocht de kooi waarna er verschillende kooikers op de kooi actief zijn.

Met Jacob Bodes ging het ondertussen niet goed. Hij stond bekend als pauper en toen er in 1740 een deurwaarder aan huis kwam om beslag te leggen op de huisraad, trof die een grote armoede aan. In het huis was niets anders dan een oude groene deken die op wat stro lag.

Habsburgse keizer

In 1744 werd de kooi opnieuw verkocht en kwam in handen van de Sjoerd Talma, een koopman en destillateur uit Harlingen. Het was deze Sjoerd Talma die de stichter van de eendenkooi hielp bij een wonderlijk avontuur. Prins Karel van Lotharingen zocht vanuit Brussel namens zijn broer, Keizer Frans I uit Wenen, een kooiker om bij Wenen een eendenkooi op te richten. Via Sjoerd Talma werd Jacob Bodes gecontracteerd om deze aan te leggen. In 1753 reisde hij naar Wenen. Ergens in het jaar 1754 overleed Jacob Bodes. De aanleg van de eendenkooi van de keizer is uit eindelijk door anderen afgemaakt. De kooi lag op een landgoed nabij Holíč (Slovenië).

Kongsi

Na de overname van Sjoerd Talma zijn er niet veel gegevens meer bekend. De familie Talma hield de eendenkooi  tot 1972 in bezit. In 1987 werd door Landschapsbeheer Friesland (toen de Stichting Instandhouding Landschapselementen in Friesland) groot onderhoud uitgevoerd. In 2010 was er opnieuw onderhoud nodig. Landschapsbeheer Friesland probeerde hiervoor via een landschapsveiling geld in te zamelen. Deze actie leverde niet het verwachte resultaat op , maar in 2015 lukte het wel de kooi te herstellen als project van de Kongsi van de Eendenkooi.

Overzicht kooikers

Jacob Bodes       1717 – 1734
Tjeerd Bartels    1734 – 1737
Minse Tjerks      1737 – 1741
Dirk Pieters         1741 -
Johannes Jitzes de Vries ( zie ook 20. Kooi Ternaard) 1847 – 1855
Jan janssen Plutsgouw (kooikers knecht) 1862
Mintje Tilma      1880 –
Pieter lambertus Gorter 1887 – 1890
Ambraham Dirks Offinga 1899 –
Lambertus Pieter Gorter 1899 – 1930
Pieter Lambertus Gorter 1930 – 1941
Lammert Jan Odinga 1941 – 1972
Martinus de Boer  - 2007
Jan Odinga 1972 – 2012
Familie Talsma  

Literatuur

• Mast, G. 2003: De eendenkooi van Ternaard. Directie Noord van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.
• Mast, G. 2011: De levensloop van de Friese kooiker Jacob Bodes (ca. 1689 – ca. 1755)