Foto Dutch Heritage Photography

 

OUDE KOOI VLIELAND

 

Naam: Oude Kooi Vlieland
Eerste vermelding: 1891
Ligging: Vlieland, Postweg
Aantal vangpijpen: 1
Recht van afpaling/aantal meters: nee, 0
Grootte: erfpacht bijna 3 hectare. Opmeten.
Kooitype: Terschellinger
Landschap: Op 300 meter van de Waddenzee, in een bos dat omgeven wordt door een halfopen duinlandschap; rondom natte heidevalleien
Eigenaar: Staatsbosbeheer
Kooiker(s): geen
Huidige functie: onderzoekskooi

 

Naamgeving

"De Kooi" werd "De Oude Kooi" toen er een nieuwe kooi werd aangelegd.

 

Weelderig eikenbos

Langs de Postweg tussen het dorp Oost-Vlieland en het Posthuis wordt het halfopen duinlandschap doorbroken door een aantal schaduwrijke plekken, doordat de bomen en struiken er dicht op elkaar staan. In één van deze bossen ligt een voormalige eendenkooi verscholen. Deze 'Oude Kooi' werd daar in 1891 aangelegd. De bouwers groeven er een rechthoekige plas van 20 bij 55 meter, met in iedere hoek een vangpijp. Bomen, struiken en rietmatten in de hoeken van de plas zorgden voor de nodige beschutting. Er ontstond een weelderig eikenbos met in de nattere delen vooral berk.

Kindhoge varens in het eikenbos rondom de Oude kooi (foto: Natuurmonumenten)

 

Geiten

Uitgesproken weidesoorten als witbol, beemdgras, witte klaver en rode klaver in de heide rondom de kooi herinneren nog aan de tijd dat elke jonge berk of eik door de grazende geiten werd aangevreten en daardoor in een rare kronkelige vorm ging groeien. Nadat het terrein als kooi in gebruik werd genomen hadden de geiten er niets meer te zoeken. De aangevreten boompjes schoten alsnog de hoogte in en namen sprookjesachtige vormen aan.

 

Kooihuisje

Niet ver van de kooi werd een huisje gebouwd voor de kooiker. Tjebbe Rijkeboer was de eerste bewoner. Als geboren Terschellinger maakt hij in het voorjaar van 1891 samen met zijn vrouw en dochter de overtocht naar Vlieland om daar eenden te gaan vangen. Tjebbe bleef tot 1899 kooiker op de Oude Kooi. In dat jaar nam Andries Kooijman zijn taken over.

Tekening van het oude kooikershuisje (bron: Bakker 2011, Tien eeuwen eylandt Flielandt)

 

Moeras

Er werden nog tot 1910 eenden gevangen in de Oude Kooi. Kooiker Andries Kooijman verkocht de eenden in het dorp, maar leverde ook vogels aan het vaste land. Naast kooiker was Andries veldwachter en had hij een pension in de Dorpsstraat 11. Na 1912 is hij gestopt met het vangen van eenden. De rietmatten maakten op den duur plaats voor een gordijn van hoge varens, terwijl de vangpijpen overwoekerd raakten en de vijver veranderde in een woest moeras met lisdodde en rietpartijen.

Het kooikershuisje bleef in gebruik. Nadat Andries was vertrokken werd het huisje zo'n zestien jaar lang bewoond door Harm en Anna Wortel. Harm kwam van Terschelling en ging in 1912 op Vlieland werken voor Staatsbosbeheer. Het geheimzinnige huisje dichtbij de verlaten eendenkooi werd zijn plek, waar hij samen met zijn vrouw en vier kinderen uit eerdere huwelijken van zowel Harm als Anna tot 1928 bleef wonen. Met zes mensen in een huisje van zes bij tien meter wonen lijkt misschien krap als je de veel ruimere woningen van tegenwoordig gewend bent, toch bleek er in het kleine huisje nog ruimte te zijn voor nog eens drie kinderen. Zij werden er tussen 1914 en 1921 geboren.

 

Leen van Bruinisse

Natuurkenner, stroper en kindervriend Leen van Bruinisse was lange tijd een begrip op het eiland. Toen hij in 1928 in dienst van Staatbosbeheer trad, werd het voormalige kooikershuisje bij de Oude Kooi aan hem toegewezen. In die tijd was er nog geen camping op Vlieland, maar gasten mochten bij Leen gerust hun tentje opzetten. In het najaar, winter en vroege voorjaar kon het grondwater in de natte valleien rondom de kooi zo hoog staan dat het huisje van de kluizenaar-stroper enkel met zeer grote moeite bereikt kon worden.

 

Bron: Fries Film Archief
 

Leen had een verweerd gezicht met pientere, vriendelijke ogen. Hij voorzag zijn bezoekers van water, koffie of een spiegelei van meeuweneieren. Behalve een hond had Leen ook nog schapen, geiten, konijnen, kippen, duiven en eenden. Hij leefde van het melk en vlees van zijn dieren, van de jacht en van de groenten en fruit die hij op het erf verbouwde. Het huisje stond te midden van prachtige fruitbomen, zelfverbouwde groenten en geurende bloemen met her en der een hokje voor zijn dieren. Leen hield zich overigens ook bezig met het kweken van eenden. De kooi werd dus wederom een plek waar deze vogels nu als tamme variant in grote getale verbleven. Tot 1942 bleef Leen bij de Oude Kooi wonen.

Leen van Bruinisse met zijn eenden (bron: Bakker 2011, Tien eeuwen eylandt Flielandt)

 

Juf Bruins

Na de oorlog werd het kooikershuisje opgeknapt. Juf Bruin kwam er in 1946 wonen, en bleef totdat Staatsbosbeheer in 1963 met het verzoek kwam om het huisje weer te willen gebruiken als vogelringwerkplaats. De geliefde onderwijzeres omschreef haar woning als een huisje met witte muren en een zwarte teerband onderlangs. Het houtwerk zat in de groene carbolineum en bovenaan op het dak een witte nok. Het hele erf was omringd met bloemen en fruitbomen. Na het vertrek van juf Bruin raakte het huisje zozeer in verval dat in 1980 werd begonnen met een drastische renovatie, waarbij het huisje bijna volledig opnieuw werd opgebouwd en de tuin met de fruitbomen verloren is gegaan. In de daaropvolgende jaren werd het huisje weer bewoond. Dienstwoning. Bont Heemschut.

 

Bekijken waard

De Oude Kooi is nog altijd het bezichtigen waard. Op eigen avontuur of samen met een gids van Waddencentrum de Noordwester kun je er ontdekken dat het bos rondom de voormalige eendenkooi zich onderscheidt van de andere bossen op het eiland door de grillige eiken, kind-hoge varens en in de zomer een enorm gekwaak van groene kikkers. De Oude Kooi is bijzonder vogelrijk met soorten als waterral, meerkoet, kuifeend en waterhoen. Af en toe is er een ijsvogel te zien. In 2008 is er ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van Staatsbosbeheer op Vlieland één van de vangpijpen in oude luister hersteld en is een deel van de kooiplas uitgegraven.

 

 

Overzicht kooikers:

Tjebbe Rijkeboer (1891-1899)
Andries Kooijman (1899-1912)
 

Literatuur:

• Bakker e.a., 2011: Themanummer Oude Kooi, in: Tien eeuwen eylandt Flielandt.
• V. Vries, 1950: Vlieland. Landschap en plantengroei.

 

Bronnen:

• Anke Bruin-Kommerij, Boswachter voorlichting en publieke relaties Staatsbosbeheer