KOOIPLAATS SCHIERMONNIKOOG

 

Naam: Kooiplaats Schiermonnikoog
Eerste vermelding: 1861
Ligging: Schiermonnikoog
Aantal vangpijpen: 4
Recht van afpaling/aantal meters: ja, 1200 meter
Kooitype: Fries
Landschap: binnenduinrand
Eigenaar: Natuurmonumenten
Kooiker(s): Theun Talsma
Huidige functie: onderzoek- en excursiekooi
Toegankelijk: ja, tijdens excursies

 

Ansichtkaart uit begin negentiende eeuw (bron: Zeilinga, Tresoar)

 

Naamgeving

De kooi heeft nooit een naam gekregen.

 

Geschiedenis

In 1858 kocht de 24-jarige jurist John Eric Banck, graaf van Bensdorff, het eiland Schiermonnikoog voor bijna een ton van de familie Stachouwer. Twee jaar later liet hij een zeedijk aanleggen en werd een deel van de kwelder ingepolderd. Deze polder is nog altijd bekend als de Banckspolder. De jonge heer Banck wilde ook een eendenkooi aanleggen in de nieuwe polder. Hiervoor kreeg hij in 1861 bij Koninklijk besluit toestemming. Daarbij is een afpalingsrecht van 1200 meter vastgelegd.

Wandelkaart uit 1920, naast de eendenkooi vallen vooral de weggeslagen dorpen, villa's en boulevards op (bron: Steendrukkerij 'De Maas', Wandelkaart van het eiland Schiermonnikoog, Groninger archieven, NL-GnGRA-817.1008)

Voor het aanleggen van de kooi werd Koert Davids aangetrokken. Koert Davids was kooiker op kooi bij Menkemaheerd in Groningen. Bij de aanleg van de eendenkooi op Schiermonnikoog gebruikte hij deze kooi als inspiratie. De nieuwe kooi werd dan ook van het Friese type. Kosten noch moeite werden bij de aanleg gespaard. Dit wierp zijn vruchten af. Koert Davids bleef tien jaar kooiker op Schiermonnikoog. In 1897 werd hem gevraagd een kooi aan te leggen in de gemeente Ulrum: de Kooi Westpolder.

 

Bekende kooikersfamilies

Koert Davids werd in 1871 opgevolgd door Jitze Johannes de Vries, kooiker in Ternaard. Kooikersfamilie De Vries uit Ternaard werd op haar beurt in 1927 opgevolgd door een andere bekende kooikersfamilie. Toen kwam namelijk Yde Tietes Talsma op de kooi. Hij is de zoon van Tiete Ydes Talsma, op dat moment kooiker op de Auke Talsmakooi in Hallum. De graaf van Bensdorff bleef tot in de Tweede Wereldoorlog eigenaar van de kooi. Na de oorlog werd deze als oorlogsbuit toegevoegd aan de staatsdomeinen.

Theun Talsma voor een vervallen hek in de kooi (bron: Karin Groet, 1989)

 

Conflict

Geen geschiedenis van een eendenkooi is compleet zonder conflict over het afpalingsrecht. Rond 1960 huurde een groep jagers de jacht op Schiermonnikoog. Ze ondervonden hinder van de 1200 meter afpalingsrecht rond de kooi en natuurlijk had de kooiker last van de geweerschoten in de buurt van de kooi. De toenmalige eigenaar van het eiland, de Dienst der Domeinen, besloot de kooi uit de pacht van kooiboer Yde Talsma te halen. Om de kooi te ontmantelen, werden de rietschermen verbrand. Nu de kooi niet meer kon worden gebruikt, raakte hij in verval. De begroeiing kon gaan woekeren en in een aantal jaar was de kooi nog lastig als zodanig te herkennen.

Topografische kaart uit 1960, het jaar waarin de kooi wordt ontmanteld (bron: Kadaster)

 

Restauratie

In 1984 werd Schiermonnikoog een Nationaal Park in oprichting. De eilanders pleitten voor restauratie van de kooi om er vogels te kunnen ringen voor onderzoek. De kooi moest wat hen betreft ook weer onderdeel worden van de kooiplaats. Het ministerie van Landbouw zorgde voor financiën. Eendenkooienspecialist Gerard Mast, destijds in dienst bij het ministerie, schreef het bestek. Na afronding van de werkzaamheden in 1990, lag de kooi er weer prachtig bij. Niet lang daarna kon Theun Talsma de eerste vogels ringen. Dit doet hij tot op de dag van vandaag. Daarnaast onderhoudt hij de kooi en leidt hij bezoekers rond.

Topografische kaart uit 1990, het jaar waarin de herstelwerkzaamheden gereed zijn (bron: Kadaster)

 

Excursies

Excursies naar de eendenkooi zijn te boeken via het Bezoekerscentrum op het eiland.

 

Overzicht kooikers:

Koert Davids 1861 – 1871 (zie ook 23. Kooi Westpolder)
Jitze Johannes de Vries 1871 - (zoon van Johannes Jitzes de Vries, zie ook 20. Kooi Ternaard)
Frederik Jitzes de Vries 1915 – 1927
Yde Tietes Talsma 1927 – (zoon van Tiete Ydes Talsma, kooiker op 16. Auke Talsmakooi)
Theun Talsma 1990 – (zoon van Yde Tietes Talsma)

 

Eigenaren:

1861 Banck, Graaf von Bensdorff
1946 Raad voor Rechtsherstel (Den Haag)
1947 ministerie van financiën, Domeinen
1988 overdracht aan Staatsbosbeheer, ministerie Landbouw en Visserij
1989 beheersoverdracht aan Natuurmonumenten (loopt voor 99 jaar)

 

Literatuur:

• G. Mast, 1998: De kooiplaats van Auke Talsma op de Hallumermieden. Directie Noord van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
• G. Mast, 2011: ‘150-jarig bestaan van de eendenkooi op Schiermonnikoog’ in: Het Kijkgat. Mededelingenblad van de kooikersvereniging. Nr. 26, december 2011.
• G. Mast, 1995: De eendenkooi "Onrust" in de Westpolder (nu bekend als "Nieuw Onrust"). Directie Noord van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.
• G. Mast, 2003: De eendenkooi van Ternaard. Directie Noord van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.
• G. Mast, 1991: De keu en keuplaats
• G. Mast, 2000: De eendenkooi van Schiermonnikoog (1990 – 2000)