X

Foto Dutch Heritage Photography

VAN ASPERENKOOI

 

Naam: Van Asperenkoai (ook wel Lytse Koai)
Eerste vermelding: voor 1750
Ligging: in De Kolken, onder Anjum
Aantal vangpijpen: 4
Recht van afpaling/aantal meters: ja / 1200 meter
Grootte: 0.73.30 ha
Kooitype:  Fries
Landschap: is gelegen in een nat open weide gebied, nabij het Lauwersmeer
Eigenaar: It Fryske Gea
Kooiker(s):
Huidige functie: Excursiekooi
Toegankelijk: Alleen op afspraak met excursies
 

Naamgeving

De Van Asperenkoaien zijn twee kooi gelegen in De Kolken onder Anjum. Ze zijn vernoemd naar Popke van Asperen die de kooien in 1942 aan It Fryske Gea heeft nagelaten. Deze kooi, de noordelijke, wordt soms ook Lytse Koai (kleine kooi) genoemd.


Over de vroege geschiedenis is nog weinig geschreven en de verhalen over de geschiedenis van de twee kooien in De Kolken is moeilijk te volgen. Van de noordelijke kooi is het volgende bekend. Poelier Popke van Asperen kocht in 1887 de kooi. De gevangen eenden werden verkocht aan de zoon van Popke, Hendrikus van Asperen. Toen Popke in 1870 stierf, erfde Hendrikus de kooi. In 1900 kocht hij ook de Auke Talsmakooi. Uiteindelijk had hij vier kooien in bezit. Zijn zoon, vernoemd naar zijn grootvader, liet de kooi in 1942 na aan It Fryske Gea.  Deze Popke van Asperen liet wel in de bepaling opnemen dat er niet meer gevangen mag worden in de kooi.

Op de kaart van Eekhoff zijn de eendenkooien nabij Anjum goed te zien. De meest noordelijke kooi is de Asperenkoai. (bron: Eekhoff, oost-dongeradeel 1855, Tresoar)

 

Ruilverkaveling

De polders tussen Anjum en Ee zijn voor de afwatering altijd afhankelijk geweest van de Zuider Ee. Het water liep via deze voormalige slenk naar de sluis  bij Ezumazijl, waar het de Lauwerszee in stroomde. Hoog tij of verkeerde wind belemmerde de waterafvoer, waardoor de lage gebieden langs de Zuider Ee vaak onder water stonden. Het gebied waar de kooien liggen, De Kolken,  was één van de laagste gebieden. Hoewel deze omstandigheden gunstig waren voor de eendenkooien, was zeer slechte waterhuishouding in 1939 aanleiding om een ruilverkaveling aan te vragen. Vooruitgang in de landbouw was onder de toenmalige omstandigheden niet mogelijk. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog duurde het tot 1949 voordat het tot een stemming kwam. Van de grondeigenaren stemden 76 vóór de ruilverkaveling en 80 tegen. Van de 357 eigenaren die niet kwamen opdagen, werd verwacht dat zij voorgestemd zouden hebben. Hiermee kwam de stand op 433 vóór en 80 tegen en kon een begin worden gemaakt met ruilverkaveling De Kolken.

 

Het landschap rond de Anjumer kolken in 1950. De kooibosjes zijn de enige opgaande begroeiing in de wijde omgeving. (bron: Topografische dienst, Kadaster)

 

Veranderde waterhuishouding

In 1955 werd nog een ruilverkaveling aangevraagd. Ditmaal betrof het een groter gebied met landerijen van de gemeenten Dokkum, Dantumadeel en Ferwerderadeel. De Kolken maakten ook deel uit van deze ruilverkaveling die als Oost- en Westdongeradeel de boeken is ingegaan. De ruilverkavelingen waren een zege voor de landbouw in, maar voor de kooien waren de gevolgen voornamelijk negatief. Met name de veranderingen in de waterhuishouding zijn van grote invloed geweest. Wel werd tijdens de ruilverkaveling een gebied van ca. 100 hectare in De Kolken toegewezen aan It Fryske Gea, ook werd het recht van afpaling van beide kolken vastgelegd.

 

Tussen 1950 en 1982 wordt een groot deel van het Lauwersmeer ingepolderd. De aanleg van de wegen tijdens ruilverkavelingen en de (niet zichtbare) veranderingen in de waterhuishouding zijn de hebben grote invloed op de kooi. Ook verschijnen er her en der wat bosjes. (bron: Topografische dienst, Kadaster)

 

Brand in de kooi

Rond 1990 is het kooihuis in de kooi gesloopt. De bewoners verhuisden naar het kooihuis van de zuidelijke Van Asperenkoai. Vanaf circa 1990 werd de kooi intensief onderhouden door een groep vrijwilligers van It Fryske Gea. Zij schrokken toen zij in augustus 2014 ontdekten dat er een brand in de kooi had gewoed. Een aantal van de rietschermen rond de pijpen was compleet verwoest. In september van dat jaar deed de kooi mee met een wedstrijd van het programma Bynt van Omrop Fryslân. Het publiek mocht stemmen welke locatie van It Fryske Gea een opknapbeurt verdiende.

In een filmpje legt Dolf Hoekstra uit waarom de Van Asperenkoai moet winnen.

In kader van het project Kongsi van de Eendenkooi is een uitvoerig herstelplan uitgewerkt. In 2017 was de kooi volledig hersteld. Hij kan nu weer jaren mee.

 

Overzicht kooikers en eigenaars

  • 1747-1751 Thomas Fransen
  • 1753-1773 Foppe Foppes
  • 1807- Boele Thymens
  • 1810 – Foeke Douwes (noemt zich later Dijkstra)
  • 1824 – 1831 Uilke en Gerrit-Jan Smids
  • 1857 – Popke van Asperen
  • 1870- Hendrikus van Asperen
  • 1904- Popke van Asperen
  • 1936- 1943 Melle Arends Castelein

 

Huurders

  • 1831- Fokke Boelens Kooistra (zoon boelen thymens)
  • 1858-1882 Meindert Fokkes (zoon Fokke Boelens)
  • 1882 - 1905  Arend Cornelis Castelein getr. Renske Mellis Castelein
  • 1905- 1917 Jan Tjibkes Montsma
  • 1917- 1932 Hedzer Arend Castelein (zoon van Arend Cornelis Castelein getr. Renske Mellis Castelein, heeft ook op Nieuw Onrust gewerkt)

 

Literatuur

  • G. Mast, 2003: De eendenkooi van Ternaard. Directie Noord van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij
  • G. Mast, 2012: De kooiboekjes van de familie Castelein (1983-1916) van de Van Asperenkoai te Suwâld. In: Het kijkgat, nummer 26 (december 2012) pp. 22-25
  • O. Eenshuistra. 1983: Nog iets over de eendenkooien in Friesland. In: Vanellus, jaargang 36, nummer 2 (maart-april 1983). pp. 30-35
  • J.C. Akkerman, J.H. Boers, Holsbrink, et. al. (1993): ‘geen kinderwerk. 25 jaar ruilverkaveling Oost- en Westdongeradeel in woord en beeld. Standsorganisaties CBTB en LMF, Dongeradeel.

 

 

 

Contactgegevens:

Voor meer informatie over de Kongsi van de Eendenkooi kunt u contact opnemen met 
Landschapsbeheer Friesland

Commissieweg 15
9244 GB  Beetsterzwaag
0512 38 38 00
info@landschapsbeheerfriesland.nl

 

 

© 2018 Kongsi
powered by
Natuurlijk !

 


privacybeleid
gebruikersovereenkomst


De Kongsi van de Eendenkooi wordt mogelijk gemaakt door het Waddenfonds en de provincies Fryslân, Noord-Holland en Groningen.